بازتعریف نقش مدرسه به‌عنوان کانون تربیتی محله
پژوهش حاضر با هدف باز تعریف نقش مدرسه به‌عنوان کانون تربیتی محله مبتنی بر اسناد تحولی انجام شد. طرح پژوهش بر اساس هدف کاربردی بوده و از نظر روش از رویکرد پژوهش کیفی چند روشی استفاده شد.
طرح پژوهش در مرحله اول توصیفی- تبیینی و تطبیقی بوده و در مرحله دوم از روش پژوهش نظریه داده بنیاد و از رویکرد نظاممند استفاده گردید. جامعه مورد مطالعه این پژوهش در مرحله اول شامل اسناد و مدارک علمی مرتبط داخلی و خارجی بود، در مرحله دوم شامل کلیه اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و پژوهشگران حوزه علوم تربیتی مرتبط با موضوع پژوهش، دست اندرکاران سند تحول بنیادین آموزش و پرورش(به‌عنوان صاحبنظر)، کارشناسان انجمن اولیا و مربیان و همچنین مدیران مدارس مجری برنامه کانون تربیتی محله در استان های منتخب در سال تحصیلی 1403-1402 بوده است که از میان آنها 16 نفر عضو هیئت‌علمی و پژوهشگر، 14نفر کارشناس انجمن اولیا و مربیان و 24 نفر مدیر مدرسه با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند از نوع گلوله برفی به عنوان نمونه انتخاب شدند. در مرحله اول پژوهش از اسناد و مدارک علمی مرتبط داخلی و خارجی با شیوه فیش برداری و در مرحله دوم از مصاحبه نیمه ساختار یافته برای جمع آوری داده های مورد نیاز استفاده شد. برای تحلیل داده ها در مرحله اول پژوهش از تحلیل محتوای اسنادی و در مرحله دوم برای تحلیل داده های مصاحبه ها از روش تحلیل مضمون استفاده به عمل آمد. نتایج پژوهش در مرحله اول نشان می دهد که ابعاد مدارس اجتماعی در کشورهای مورد مطالعه شامل نه(9) بعد سیاستگذاری، رهبری و مدیریت، منابع انسانی، برنامه های آموزشی، تربیتی و فرهنگی، محیط یادگیری، جامعه بیرونی، اولیای دانش آموزان و خانواده ها، عوامل مداخله گر، پیامدها و نظارت و ارزشیابی با 50 مؤلفه و 277 نشانگر مرتبط است. همچنین با بررسی و تحلیل متون، شباهت ها و تفاوت های بین مدرسه محله یا مدارس اجتماعی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه با مدرسه کانون تربیتی محله در ایران در نه(9) مقوله اصلی اهداف و استراتژیها، روش های رهبری و مدیریت، اسناد و قوانین بالادستی، اصول حاکم بر مدرسه، وظایف مدرسه، محتوا و برنامه های مدرسه، سازمانها و نهادهای بیرونی همکار مدرسه، کارکردهای مدرسه، شیوه های نظارت و ارزشیابی شناسایی و مورد مقایسه قرار گرفتند.
نتایج حاصل از تحلیل داده های مصاحبه ها در مرحله دوم پژوهش نشان داد که ابعاد، مؤلفه ها و نشانگرهای مدرسه به‌عنوان کانون تربیتی محله در ایران از دیدگاه صاحب نظران شامل هشت مقوله اصلی(ابعاد) تحت عناوین" سیاستگذاری و رهبری، محتوا و برنامه ها، محیط یادگیری، جامعه بیرونی، نهاد خانواده، عوامل مداخله گر، نتایج و پیامدها، پژوهش و ارزشیابی"، با 23مؤلفه و نشانگرهای مرتبط است. همچنین از دیدگاه مدیران مدارس شامل هشت مقوله اصلی(ابعاد) تحت عناوین"سیاستگذاری؛ رهبری و مدیریت؛ محتوا و برنامه‌ها؛ محیط یادگیری؛ جامعه بیرونی؛ نهاد خانواده؛ عوامل مداخله‌گر، نتایج و پیامدها " با 19 مؤلفه و نشانگرهای مرتبط است. همانطور از دیدگاه کارشناسان انجمن اولیا و مربیان، شامل پنج مقوله اصلی(ابعاد) تحت عناوین"سیاستگذاری؛ رهبری و مدیریت؛ محتوا و برنامه ها؛ عوامل مداخله گر، نتایج و پیامدها"، با 7 مؤلفه و نشانگرهای مرتبط است. نتایج حاصل از تحلیل کیفی داده ها نشان داد که ماهیت و چیستی مدرسه به عنوان کانون تربیتی محله، از دیدگاه صاحب نظران شامل نه(9) مقوله اصلی تحت عناوین"سیاستگذاری؛ رهبری و مدیریت؛ محتوا و برنامه ها؛ محیط یادگیری؛ جامعه بیرونی؛ نهاد خانواده؛ عوامل مداخله گر، نتایج و پیامدها، ارزیابی و کنترل" با 21 مقوله فرعی و نشانگرهای مرتبط است. همچنین از دیدگاه مدیران مدارس شامل هشت مقوله اصلی تحت عناوین"سیاستگذاری؛ رهبری و مدیریت؛ محتوا و برنامه ها؛ محیط یادگیری؛ جامعه بیرونی؛ نهاد خانواده؛ عوامل مداخله گر، نتایج و پیامدها" با 17 مقوله فرعی و نشانگرهای مرتبط است. همانطور از دیدگاه کارشناسان انجمن اولیا و مربیان، شامل پنج مقوله اصلی تحت عناوین"سیاستگذاری؛ رهبری و مدیریت؛ محتوا و برنامه ها؛ محیط یادگیری و عوامل مداخله گر"، با 7 مقوله فرعی و نشانگرهای مرتبط است. یافته های حاصل از تحلیل کیفی داده ها، نشان داد که عوامل برون سازمانی و درون سازمانی مؤثر بر مدرسه به عنوان کانون تربیتی محله، از دیدگاه صاحب نظران شامل نه(9) مقوله اصلی تحت عناوین"سیاستگذاری؛ رهبری و مدیریت؛ محتوا و برنامه ها؛ محیط یادگیری؛ محیط بیرونی؛ نهاد خانواده؛ عوامل مداخله گر؛ نتایج و پیامدها، و پژوهش و ارزشیابی"، با 23 مقوله فرعی و نشانگرهای مرتبط است. همچنین از دیدگاه مدیران مدارس شامل نه(9) مقوله اصلی تحت عناوین"سیاستگذاری؛ رهبری و مدیریت؛ محتوا و برنامه ها؛ محیط یادگیری؛ محیط بیرونی؛ نهاد خانواده؛ عوامل مداخله گر؛ نتایج و پیامدها، و پژوهش و ارزشیابی"، با 19 مقوله فرعی و نشانگرهای مرتبط است. همانطور از دیدگاه کارشناسان انجمن اولیا و مربیان، شامل نه(9) مقوله اصلی تحت عناوین"سیاستگذاری؛ رهبری و مدیریت؛ محتوا و برنامه ها؛ محیط یادگیری؛ محیط بیرونی؛ نهاد خانواده؛ عوامل مداخله گر؛ نتایج و پیامدها، و ارزیابی و کنترل"، با 15 مقوله فرعی و نشانگرهای مرتبط است. نتایج حاصل از تحلیل کیفی داده ها در زمینه ارزیابی برنامه مدرسه کانون تربیتی محله، نشان می دهد که از دیدگاه مدیران مدارس چهار(4 ) مقوله اصلی تحت عناوین" نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها، و تهدیدها "شناسایی شدند که شامل 22 مقوله فرعی همراه با نشانگرهای مرتبط است. همچنین از دیدگاه کارشناسان انجمن اولیا و مربیان، چهار(4 ) مقوله اصلی تحت عناوین" نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها، و تهدیدها "شناسایی شدند که شامل 23 مقوله فرعی همراه با نشانگرهای مرتبط است. یافته های حاصل از تحلیل کیفی داده ها پیرامون راهکارهای عملیاتی برای تبدیل مدرسه به کانون تربیتی محله، نشان می دهد که از دیدگاه صاحب نظران دو مقوله اصلی تحت عناوین" اقدامات وزارت آموزش و پرورش و راهکارهای پیشنهادی"، شناسایی شدند که شامل 15 مقوله فرعی همراه با نشانگرهای مرتبط است. همچنین از دیدگاه مدیران مدارس دو مقوله اصلی تحت عناوین" اقدامات وزارت آموزش و پرورش و راهکارهای پیشنهادی"، شناسایی شدند که شامل 15 مقوله فرعی همراه با نشانگرهای مرتبط است. همانطور از دیدگاه کارشناسان انجمن اولیا و مربیان، دو مقوله اصلی تحت عناوین" اقدامات وزارت آموزش و پرورش و راهکارهای پیشنهادی"، شناسایی شدند که شامل 9 مقوله فرعی همراه با نشانگرهای مرتبط است.
همچنین در پایان چارچوبی برای مدرسه کانون تربیتی محله در ایران ارایه شد که شامل یازده(11) بعد سیاستگذاری؛ رهبری و مدیریت؛ محتوا و برنامه ها؛ محیط یادگیری؛ جامعه بیرونی؛ نهاد خانواده؛ عوامل محیطی مؤثر؛ عوامل مداخله گر؛ نتایج و پیامدها؛ راهکارهای عملیاتی و پژوهش و ارزشیابی همراه با 29 مؤلفه و نشانگرهای مرتبط است. لذا با توجه به یافته های پژوهش میتوان نتیجه گرفت که با در نظر گرفتن ابعاد، مؤلفه ها و نشانگرهای حاصله از این چارچوب، توسط دست اندرکاران و برنامه ریزان وزارت آموزش و پرورش در تدوین قوانین و مقررات مربوطه به منظور تبدیل مدرسه به کانون تربیتی محله، زمينه براي ارتقاي جایگاه آموزشی، فرهنگی و اجتماعی مدارس فراهم می شود.
واژه های کلیدی: کانون تربیتی محله، مدرسه محله، مدرسه اجتماعی
جهت دریافت فایل مقاله« بازتعریف نقش مدرسه به‌عنوان کانون تربیتی محله» اینجا کلیک کنید.