آموزش توسعه فردی در مدارس، ضرورتی انکارنشدنی/ مدرسه باید آزمایشگاه زندگی باشد
پژوهشگر حوزه توسعه فردی اهمیت آموزش مهارت‌های شخصی و خودشناسی را از سال اول تحصیل برای دانش‌آموزان ایرانی برجسته کرد.
فراز قورچیان، پژوهشگر حوزه توسعه فردی، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری آنا به تبیین مفهوم توسعه فردی در مدارس و ضرورت آن در نظام آموزش و پرورش ایران پرداخت.
این پژوهشگر حوزه توسعه فردی در توصیف این گذراره گفت: (IDP) یک فرآیند پایدار و مادام العمر به شمار می‌رود که از طریق خودشناسی حاصل می‌شود. در شکل گیری توسعه فردی ضرورت دارد مهم‌ترین مهارت‌های زندگی نظیر تکنیک برقراری تعامل مناسب، مدیریت احساسات، مهارت‌های بین فردی و مهارت‌های حل مسئله فرا خوانده شوند.
توسعه فردی؛ یک روند مادام‌العمر برای شناخت خود
وی افزود: در واقع می‌توان گفت که توسعه فردی، فرآیندی پایدار است که در خصوص پرورش مهارت‌های فردی و تحقق اهداف از توانمندی‌ها بهره می‌جوید. در توسعه یا بهبود فردی سعی بر آن است تا با برنامه ریزی، کلیه توانمندی‌های شخص شکوفا شود. به عبارتی دیگر توسعه فردی یک روند مادام العمر به شمار می‌رود که به انسان کمک می‌کند تا اهداف زندگی و مهارت‌های فردی را برای تحقق توانمندی‌های خود ارزیابی کند. این امر در پذیرش مسئولیت اقدامات نقش به‌سزایی دارد. با وجود اینکه احتمال عدم موفقیت به چشم می‌خورد، به موجب تعیین هدف کیفیت و میزان رضایت از زندگی قطعا ارتقا پیدا می‌کند. این پژوهشگر تاکید کرد: توسعه فردی نوعی ایمن سازی شخصیت آدمی در برابر هر تهدید دنیای امروز است و کلید آن با باز شدن در خودشناسی حاصل می‌شود.
وی همچنین افزود: توسعه فردی شامل یک سری فعالیت‌ها و روش‌های متنوع است که به شخص کمک می‌کند تا با خودش آشنا شود، مهارت‌ها و استعدادهایش را شناسایی کند و آنها را تقویت کند، مهارت‌های جدیدی را یاد بگیرد و به رشد و پیشرفت خود بپردازد. این فرآیند ممکن است شامل خواندن کتاب‌ها، حضور در دوره‌های آموزشی، شرکت در کارگاه‌ها و سمینارها، مشاوره‌گیری با مربی توسعه فردی یا متخصص، تمرینات عملی و تجربی، توسعه مهارت‌های ارتباطی و همکاری، توسعه مهارت‌های رهبری و مدیریت زمان، تمرینات روانشناختی و روانکاوی و سایر روش‌های مشابه باشد.
مهارت‌های زندگی؛ بیشتر از یک درس اختیاری
به گفته قورچیان، توسعه فردی به افزایش خودآگاهی، توانایی‌های شخصی، ارتباطات بین فردی، مهارت‌های تصمیم‌گیری، انگیزه و اعتماد به نفس، ایجاد تعادل در زندگی، بهبود سلامت جسمی و روانی، کشف سرمایه‌ها و استعدادها، تعیین اهداف و برنامه‌ریزی موثر و دستیابی به موفقیت و رضایت در زندگی کمک می‌کند.
وی همچنین تاکید کرد: توسعه فردی یک فرآیند پیوسته همراه با تلاش و تمرینات مداوم است. اهمیت آن در این است که فرد را قادر می‌سازد تا با موفقیت با چالش‌ها و تغییرات زندگی رو‌به‌رو شود و به بهترین نسخه خود دست یابد.
وی در بخش دیگری از اظهاراتش افزود: پس با توضیحات ارائه شده دیگر لازم نیست که بگویم از سال اول تحصیل لزوم گنجاندن این مبحث در برنامه درسی دانش آموزان چقدر اهمیت دارد و نیز کارساز است. توسعه فردی تنها به درس مهارت‌های زندگی محدود نمی‌شود، بلکه شامل توانمندسازی دانش‌آموزان برای شناخت عمیق خود، تنظیم هیجانات، پرورش تفکر انتقادی و تاب‌آوری روانی است. به گفته این کارشناس و مربی توسعه فردی، این فرآیند باید در تمام جنبه‌های مدرسه از جمله فضای کلاس، روابط معلم-دانش‌آموز و محتوای دروس ادغام شود تا دانش‌آموزان بتوانند در چالش‌های زندگی واقعی موفق شوند.
وی دلایل خود را برای ضروری بودن آموزش توسعه فردی در نظام آموزشی ایران توضیح داد و به افزایش اضطراب، افسردگی و ضعف در مهارت‌های ارتباطی در بین نوجوانان اشاره کرد. قورچیان تاکید کرد: نظام آموزشی ما مستلزم تحولی شگرف است و لازم است با پرهیز از محفوظات، از عمیق‌تر شدن شکاف بین آموزش و نیاز‌های روانشناختی دانش‌آموزان جلوگیری کند. قورچیان همچنین به چالش‌های اصلی اجرای آموزش توسعه فردی در مدارس ایران پرداخت.
وی در تشریح این چالش‌ها گفت: این چالش‌ها شامل عدم جایگاه اجرایی و بودجه در سیاست‌های آموزشی، کمبود معلمان آموزش‌دیده و فرهنگ رقابت محض در خانواده‌ها و مدارس است. این مربی توسعه فردی با انتقاد از ساختار و سیستم آموزشی کشور گفت: آمار‌های جهانی، سلامت روان دانش‌آموزان (OECD) ایرانی را در رتبه نامناسبی نشان می‌دهد. این آمار، گر چه ناامیدکننده است، اما بیشتر باید آن را به مثابه یک هشدار برای نظام آموزشی باید تلقی کرد. وی با اشاره به گزارش وزارت آموزش ژاپن (۲۰۲۳) تأکید کرد: در ژاپن برای هر ۱۰۰ دانش‌آموز یک مشاور وجود دارد، حال باید دید در ایران برای هر چند نفر یک مشاور وجود دارد.
مدرسه؛ از زندان اجباری تا آزمایشگاه زندگی
این مربی توسعه فردی درباره نقش خانواده در رسیدن به چنین آمار تکان دهنده‌ای گفت: اگر چه باید اذعان داشت در رسیدن به این آمار تکان دهنده همه ما در یک گناه دسته جمعی سهیمیم. اما سهم آموزش و پرورش بیش از همه است. وقتی بودجه کنکور یک مدرسه ۵۰۰ میلیون تومان است، ولی بودجه مشاوره آن صفر است، چگونه خانواده را مقصر بدانیم؟
قورچیان راه گذار از شرایط کنونی را تنها از دو مسیر کوتاه مدت و بلند مدت عملی دانست و گفت: چندین راهکار کوتاه‌مدت و بلندمدت برای عملیاتی کردن توسعه فردی در مدارس پیشنهاد می‌کنم. در کوتاه‌مدت، گنجاندن کارگاه‌های عملی و آموزش معلمان با دوره‌های کاربردی را ضروری دانست.
وی در بلندمدت بر بازنگری در محتوای دروس و تغییر نظام ارزشیابی به سمت مهارت‌های نرم تاکید کرد. قورچیان ضمن اشاره به وجود مدارس موفقی که به ادغام توسعه فردی پرداخته‌اند، نتایج مثبتی از کاهش درگیری‌های دانش‌آموزی و افزایش انگیزه یادگیری را ذکر کرد و افزود که مدارس می‌توانند به جای زندان اجباری، به آزمایشگاه‌های زندگی تبدیل شوند.