اصلاح مقررات آموزشی با محور عدالت و ارتقای کیفیت آموزشی
تحولات کنکور سراسری در سال‌های اخیر، شاید پرچالش‌ترین دوران سیاست‌گذاری آموزشی پس از دهه ۹۰ را رقم زده باشد. حذف پایه دهم از سوابق تحصیلی، تغییر در وزن دروس نهایی، تأثیر قطعی یا مثبت نمرات پایه یازدهم و دوازدهم، و بحث داغ ترمیم نمره، هرکدام موجی از واکنش‌ها و ابهامات را در میان دانش‌آموزان و معلمان ایجاد کرده‌اند.
از سوی دیگر، ارتقای عدالت آموزشی و کاهش افت تحصیلی به عنوان دو هدف کلیدی نظام تعلیم و تربیت مطرح است؛ اما تحقق آنها نیازمند ثبات تصمیم‌گیری، هم‌فکری میان نهاد‌های بالادستی و تعامل مؤثر با مدارس و خانواده‌هاست.
در بخش دوم میزگرد تخصصی خبرگزاری آنا با اعضای شورای عالی آموزش و پرورش، موسی الرضا کفاش معاون دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش و مهدی خراشادی‌زاده، مدیر کمیسیون اساسنامه‌ها و مقررات تحصیلی شورای عالی آموزش و پرورش در گفت‌وگویی تفصیلی به تشریح آخرین وضعیت اجرای مصوبات کنکور، سازوکار ترمیم نمره و دلایل افت تحصیلی پرداختند.
آنا: آقای خراشادی‌زاده، آخرین وضعیت اجرای مصوبات کنکور، به ویژه حذف پایه دهم از سوابق تحصیلی، به کجا رسیده است؟ تاثیر قطعی سوابق تحصیلی برای متقاضیان ورود به موسسات و دانشگاه‌ها چگونه خواهد بود؟
خراشادی‌زاده: شورای عالی انقلاب فرهنگی در آخرین مصوباتشان، یعنی مصوبه شماره 913 و ۹۱۵ ، تاثیر پایه دهم برای کنکور سراسری را حذف کرده است. به دنبال آن، وزارت آموزش و پرورش پیشنهاداتی را در جهت اجرایی سازی مصوبات مذکور جهت تصویب به شورای عالی ارسال کرد. بر اساس مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش، برگزاری آزمون نهایی در دروس پایه دهم نیز حذف شد.
در سال گذشته درخواست‌های زیادی درباره عطف به‌ماسبق پایه یازدهم به شورای عالی انقلاب فرهنگی و همچنین به شورای عالی آموزش و پرورش ارسال شد. این درخواست‌ها مربوط به این بود که زمانی که برخی دانش‌آموزان دیپلم گرفتند، پایه یازدهم نهایی نبود، بنابراین تاثیر آن شامل آنها نشود. لذا شورای عالی انقلاب فرهنگی تاثیر سوابق تحصیلی پایه یازدهم در سال ۱۴۰۴ را به صورت مثبت و دوازدهم را قطعی و برای سال 1405 به بعد یازدهم و دوازدهم با تأثیر قطعی تصویب کرد.
در سال گذشته که تاثیر پایه یازدهم مثبت بود، آموزش و پرورش به همین منظور برای دانش آموزانی که سابقه یازدهم و دوازدهم را داشتند، دو نوع تراز تهیه کرد. نوع اول؛ تراز پایه دوازدهم با تأثیر ۶۰ درصد قطعی و نوع دوم تراز شش درس پایه یازدهم با 17 درصد و تراز پایه دوازدهم با 43 درصد(در مجموع 60 درصد) و هر کدام که بالاتر بود آن را برای متقاضیان ورود به آموزش عالی محاسبه کرد.
به این ترتیب، اگر دانش‌آموز صرفاً پایه دوازدهم را امتحان نهایی داده بود، ۶۰ درصد دوازدهمش محاسبه شد. اما اگر دانش‌آموز پایه یازدهم را امتحان داده بود، دوبار تراز برایش گرفته شد. یک بار تراز پایه دوازدهم صرفاً با ۶۰ درصد و یک بار تراز ترکیبی پایه یازدهم با ۱۷ درصد و پایه دوازدهم با ۴۳ درصد. مجموعاً ۶۰ درصد حاصل شد و از بین این دو تراز، هر کدام که بالاتر و بهتر بود، برای دانش‌آموز لحاظ شد تا حق وی تضییع نشود.
برای سال ۱۴۰۵ به بعد، یعنی دانش‌آموزانی که در سال ۱۴۰۵ به سن کنکور می‌رسند، وضعیت به این صورت است. دانش‌آموزانی که امسال پایه دوازدهم هستند و سال گذشته پایه یازدهم را امتحان نهایی داده‌اند، چند درس را آزمون نهایی داده‌اند؟ شش درس؛ بنابراین صرفاً همان شش درس تاثیر قطعی دارد، به علاوه تمام دروس پایه دوازدهم.
اما از سال ۱۴۰۶ به بعد، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی این است که تمام دروس پایه یازدهم و تمام دروس پایه دوازدهم، تاثیر قطعی در کنکور سراسری برای آموزش عالی خواهند داشت.
بنابراین، آموزش و پرورش در خرداد 1405 باید تمام دروس پایه یازدهم را به صورت نهایی برگزار کند. چون دانش آموزانی که امسال پایه یازدهم هستند باید تمام دروس پایه یازدهم را برای ورود به آموزش عالی ایجاد سابقه کنند
همچنین برای دانش‌آموزانی که قصد شرکت در کنکور ۱۴۰۶ به بعد را دارند ، شش درسی که در پایه یازدهم ایجاد کرده اند، کافی نیست و پنج درس دیگر هم را باید ایجاد کنند تا سوابق کامل پایه یازدهم را داشته باشند. در مقابل، دانش‌آموزانی که قصد شرکت در کنکور ۱۴۰۵ را دارند، همان شش درس کافی است و نیازی به آن پنج درس اضافی برای ایجاد سابقه نیست. همچنین تاثیر این شش درس در سال ۱۴۰۵ قطعی است و مانند سال ۱۴۰۴ مثبت نیست. برای کنکور سراسری امسال، یک نوع تراز محاسبه می‌شود که وضعیت دانش‌آموزان بر اساس آن سنجیده خواهد شد.
آنا: دلیل کاهش تعداد دروس از ۱۲ به ۶ درس چه بود و چه هدفی دنبال می‌شد؟
خراشادی‌زاده: یکی از علت‌ها این بود که دانش‌آموزان در سال گذشته اعلام کردند مصوبه اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی دیر ابلاغ شد و آنها دیر متوجه شدند، بنابراین نتوانستند کل دروس پایه یازدهم را مطالعه کنند و برای امتحان آماده شوند. به همین دلیل تعداد دروس کاهش پیدا کرد.
از آنجایی‌که این مصوبه از مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی بود، شورای عالی و وزارت آموزش و پرورش ملزم به اجرای آن هستند و نمی‌توانند خلاف آن عمل کنند. در نظرسنجی‌هایی که انجام شد، اعتراض قابل توجهی در سال گذشته ثبت نشد. اما هنوز افرادی هستند که خواهان حذف کامل پایه یازدهم هستند و هر از چند گاهی خبر‌هایی درباره اصلاح مجدد این موضوع منتشر می‌شود. با این حال، فعلاً حذف کامل یازدهم در دستور کار قرار ندارد.
آنا: در طرح جدید ترمیم نمره، گفته می‌شود بدون محدودیت انجام می‌شود. لطفاً توضیح دهید که این تصمیم به عدالت آموزشی کمک می‌کند یا ممکن است رقابت را ناعادلانه سازد؟
خراشادی‌زاده: ببینید، سال گذشته ترمیم نمره بر اساس مصوبات قبلی شورای عالی و شورای عالی انقلاب فرهنگی، صرفاً یک بار بود. بعد از اینکه بخش سوابق و آزمون کنکور جدا شد، متقاضیان شرکت در آزمون سراسری اعلام کردند همان‌طور که وزارت علوم هر سال اجازه شرکت در ۴۰ درصد آزمون را می‌دهد، آموزش و پرورش هم اجازه دهد هر سال ترمیم نمره انجام شود. این موضوع در جلسات بررسی شد و با تصمیم شورای عالی آموزش و پرورش، محدودیت تعداد ترمیم برداشته شد.
آنا: آیا محدودیت برداشته شدن ترمیم نمره شرایط خاصی دارد؟
خراشادی‌زاده: بله، به دلیل رعایت عدالت آموزشی، شرایطی وضع شد. مانند آزمون کنکور سراسری که فرد نمی‌تواند انتخاب کند چه درسی را امتحان بدهد و چه درسی را ندهد، در ترمیم نمره هم اگر دانش‌آموز بخواهد ترمیم کند، باید در تمام دروس پایه مربوط شرکت کند. اگر بخواهد ترمیم نمره‌ای داشته باشد، این الزام وجود دارد وگرنه همان نمرات قبلی برای او باقی می‌ماند و نیاز به ترمیم ندارد؛ بنابراین محدودیت تعداد دفعات ترمیم برداشته شد، اما در پایه یازدهم کسی که می‌خواهد ترمیم کند، باید تمام دروس مؤثر آن پایه را انتخاب کند و در پایه دوازدهم هم اگر ترمیم کند، تمام دروس مؤثر باید لحاظ شود.
آنا: آیا دانش‌آموزی که فقط می‌خواهد پایه دوازدهم را ترمیم کند، باید پایه یازدهم را هم ترمیم کند؟
خراشادی‌زاده: خیر، هر پایه به صورت مستقل دیده شده است و الزام ندارد که پایه دیگر را هم ترمیم کند.
آنا: برای دانش‌آموزان پایه یازدهم که سال گذشته فقط ۶ درس نهایی داشتند و در آزمون شرکت کردند، امسال باید ۱۱ درس را امتحان دهند یا همان ۶ درس برای ترمیم کافی است؟
خراشادی‌زاده: همان ۶ درس کفایت می‌کند، زیرا برای کنکور ۱۴۰۵ فقط این ۶ درس تأثیر قعطی دارد و نه ۱۱ درس؛ بنابراین دانش‌آموز همان ۶ درس را ترمیم می‌کند و نیازی به ترمیم کل پایه یازدهم نیست.
آنا: و برای سال‌های بعد از ۱۴۰۶ چه وضعیتی دارد؟
خراشادی‌زاده: از سال ۱۴۰۶ به بعد، تمام دروس پایه یازدهم و دوازدهم تأثیر قطعی دارند. در آن سال، دانش‌آموز می‌تواند شش درسی که ایجاد شده را ترمیم کند، اما شرطش این است که تمام دروس مؤثر آن پایه را انتخاب کند.
آنا: با این همه تغییرات و اصلاحات متعدد، آیا این موضوع باعث استرس و بلاتکلیفی دانش‌آموزان نمی‌شود؟
خراشادی‌زاده: بله، هر مصوبه و مقرره‌ای که تصویب می‌شود، همیشه رضایت همه را جلب نمی‌کند و ممکن است باعث گلایه شود. اما این تصمیمات بر اساس نظرات جدید و بررسی‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی اتخاذ شده است و برای اجرای عدالت آموزشی و کاهش مشکلات دانش‌آموزان طراحی شده‌اند.
در حال حاضر، آنچه که شورای عالی انقلاب فرهنگی و همچنین شورای عالی آموزش و پرورش و وزیر محترم تعیین کرده‌اند، قطعی است و اصلاح دیگری در دستور کار قرار ندارد. اما اگر قرار باشد تصمیمی اصلاحی انجام شود، این تصمیم توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی اتخاذ خواهد شد و وزیر آموزش و پرورش، به عنوان یکی از اعضای این شورا، نظرات وزارت آموزش و پرورش را در آنجا منعکس خواهد کرد.
آنا: در رابطه با افت تحصیلی در نتایج امتحان نهایی نیز بفرمایید. شاهد افت تحصیلی و کاهش نمرات هستیم. میانگین معدل ۱۰ اعلام شده است، کمی در این خصوص توضیح دهید.
خراشادی‌زاده: مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزشی کار بسیار خوبی در دو سه سال اخیر انجام داده است. پیش از این، تصحیح اوراق امتحانی به صورت دستی انجام می‌شد و طبیعی بود که ممکن بود برخی خطا‌ها رخ دهد و به حق دانش‌آموزان لطمه وارد شود.
اما برای اینکه تصحیح عادلانه انجام شود، تصحیح الکترونیکی ایجاد شد. به این صورت که هر ورقه‌ای که در هر درس تصحیح می‌شود، توسط دو مصحح به صورت مستقل بررسی می‌شود تا نمره قطعی شود.
در روش قبلی دستی، مصحح اول به مدرسه مراجعه می‌کرد، ورقه را تصحیح می‌کرد و سپس مصحح دوم نمره قبلی را می‌دید که دقت تصحیح کاهش پیدا می‌کرد. اما در تصحیح الکترونیکی، وقتی برگه به مصحح دوم می‌رسد، اصلاً نمره قبلی را نمی‌بیند؛ انگار این ورقه تا حالا تصحیح نشده است. مصحح دوم برگه را با دقت کامل تصحیح می‌کند و اگر اختلاف نمره در حد مشخصی باشد، برگه به مصحح سوم ارسال می‌شود که باز هم نمره قبلی را نمی‌بیند و فقط مغایرت‌ها را بررسی می‌کند.
برای مثال، اگر یک سوال دو نمره داشته باشد و مصحح اول یک نمره داده و مصحح دوم یک و نیم نمره، سوال دوم برای مصحح سوم باز هم بررسی می‌شود و نمره قبلی دیده نمی‌شود تا تصحیح عادلانه‌تر انجام شود.
تمام این اقدامات انجام شده تا نمره واقعی و حق دانش‌آموز به او برسد و کاهش نمره یا افت تحصیلی پیش نیاید. البته ممکن است برخی هنوز به این روش آشنا نشده باشند و نیاز به آموزش مصححین و معلمین وجود دارد.
تمام راهنما‌های لازم ارسال شده و این اقدامات توسط مرکز ارزشیابی و معاونت متوسطه وزارت آموزش و پرورش انجام شده تا حق دانش‌آموز تضییع نشود و افت تحصیلی کاهش یابد و کیفیت آموزش در مدارس ارتقاء پیدا کند.
کفاش: لازم است در تکمیل فرمایشات آقای خراشادی‌زاده درباره موضوع افت تحصیلی اشاره کنم. این موضوع علل مختلفی دارد. در آموزش و پرورش، افت تحصیلی می‌تواند به محتوای کتاب، به معلمی که آموزش می‌دهد، به خود دانش‌آموز و میزان تلاش و فعالیت او، یا به خانواده و میزان پیگیری خانواده از مسائل آموزشی فرزندشان بازگردد.
اگر قرار باشد با کاهش افت تحصیلی مواجه شویم، باید به همه این عوامل توجه کنیم. مثلاً در برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده است که معدل دانش‌آموزان بعد از اجرای برنامه، طی پنج سال آینده، دو و نیم نمره افزایش یابد. یعنی انتظار این است که در پنج سال آینده شاهد ارتقای معدل دانش‌آموزان به میزان دو و نیم نمره باشیم.
این هدف زمانی قابل دستیابی است که معلمان آموزش‌های لازم را دیده باشند، دغدغه‌های غیر آموزشی دانش‌آموزان برطرف شده باشد، محتوای کتاب‌های آموزشی مناسب باشد و سایر عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر نیز در نظر گرفته شوند.
آموزش و پرورش تلاش می‌کند که در استخدام معلمان جدید و در دوره‌های آموزشی معلمان فعلی، بسته‌های آموزشی مناسب پیش‌بینی شود. برای دانش‌آموزانی که از ضعف علمی و درسی برخوردار هستند، کلاس‌های تقویتی، کلاس‌های جبرانی و بسته‌های آموزشی ارائه می‌شود تا بتوانیم افت تحصیلی را کاهش دهیم.
به طور کلی، افت تحصیلی معلول عوامل متعددی است، اما بخش قابل توجهی از آن به آموزش و پرورش بازمی‌گردد. وزارت آموزش و پرورش نیز بی‌تفاوت نبوده و اقداماتی در این زمینه انجام داده است. برنامه‌های درسی ما گاهی کاربردی نبوده و بیشتر حافظه‌محور بوده‌اند، اما با بازنگری و اصلاحات، تلاش بر این است که محتوا واقعی و کارآمد باشد.
مسیر اصلاح نظام سنجش و پذیرش، همچنان در میانه راه است. هرچند شورای عالی آموزش و پرورش از ثبات تصمیمات اخیر سخن می‌گوید، اما فضای آموزشی کشور هنوز با نگرانی و بلاتکلیفی بخشی از داوطلبان همراه است. آینده کنکور و تأثیر سوابق تحصیلی، آزمونی برای سنجش نه‌فقط دانش‌آموزان، بلکه سیاست‌گذاران آموزشی نیز خواهد بود؛ آزمونی که نتیجه‌اش می‌تواند اعتماد عمومی به نظام آموزش کشور را بازسازی یا تضعیف کند.