دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش:
مطمئن‌ترین و ماندگارترین راه برای دستیابی به پیشرفت کشور، بازگشت به مدرسه و احیای مدرسه است
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش با بیان اینکه مطمئن‌ترین و ماندگارترین راه برای دستیابی به پیشرفت کشور، بازگشت به مدرسه و احیای مدرسه است، گفت: ما مدرسه را احیا کنیم، تعداد پرونده‌های قضایی کاهش پیدا می‌کند، خانواده‌های پایدارتر شکل می‌گیرد، مسئولیت‌پذیری رشد می‌کند، محیط زیست بهتری خواهیم داشت و الگوی مصرف بهتری رعایت خواهد شد.
نشست خبری محمود امانی طهرانی دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش ظهر امروز ۲۸ آبان ماه در سالن جلسات مدرسه ماندگار البرز برگزار شد.
محمود امانی طهرانی در این نشست خبری با گرامیداشت یاد و خاطره شهدا، گفت: مدارس نوین در ایران مدارسی بودند که تاثیری جدی بر انتظام کشور، بر پیشرفت کشور و بر توسعه کشور داشتند. در این‌باره کتاب‌های پژوهشی و علمی متعددی نوشته شده و تاثیر مدارس در کشور، هم در بُعد علمی، هم اجتماعی و هم سیاسی بسیار قابل توجه بوده و همچنان قابل توجه است.
امانی طهرانی ادامه داد: در بُعد اقتصادی سخنی نمی‌گویم، زیرا مطالعه مستقلی که نشان دهد مدارس چگونه و با چه اعداد و ارقامی بر رشد اقتصادی کشور اثر گذاشته‌اند، به‌صورت مستقیم انجام نداده‌ایم؛ گرچه همه مطالعات جهانی، اثرگذاری نظام‌های آموزشی بر رشد اقتصادی را به‌صورت کامل و مستقیم تایید کرده‌اند. اما چون مدرسه از جنس کار زیرساختی است، تبدیل عملکرد مدرسه به ارقام، کاری دشوار است. با این حال همه می‌دانند که هیچ اقتصاد قوی‌ای شکل نمی‌گیرد مگر آنکه یک آموزش‌وپرورش قوی در کشور حاکم باشد.
وی افزود: کشورها برای پیشرفت خود راه‌های متعددی پیش رو دارند. اگر از من بپرسید آسان‌ترین راه، ارزان‌ترین راه، مطمئن‌ترین راه و ماندگارترین راه برای دستیابی به پیشرفت چیست؟ من عرض می‌کنم: بازگشت به مدرسه و احیای مدرسه.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش اظهار کرد: اگر ما مدرسه را احیا کنیم، تعداد پرونده‌های قضایی کاهش پیدا می‌کند، خانواده‌های پایدارتر شکل می‌گیرد، رعایت حقوق دیگران در جامعه افزایش پیدا می‌کند، ادب و احترام انسان‌ها بالا می‌رود، مسئولیت‌پذیری رشد می‌کند، محیط زیست بهتری خواهیم داشت و الگوی مصرف بهتری رعایت خواهد شد.
امانی طهرانی بیان کرد: سرچشمه تمامی خیرها در جهان «آگاهی» است و مدرسه جایگاه آگاه‌کردن فرزندان ما است؛ یعنی رشد رفتار آگاهانه. «قُلْ هذِهِ سَبیلی أَدْعُوا إِلَى اللّهِ عَلى بَصیرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنی»؛ بگو این راه من است؛ من و پیروانم با بصیرت، با چشمان باز، مردم را به سوی خدا دعوت می‌کنیم. پیامبر، پیروی کورکورانه نمی‌خواهد؛ پیروی آگاهانه می‌خواهد و این عمل آگاهانه که تغییر رفتار را رقم می‌زند، کار مدرسه ما است.
وی ادامه داد: هر جامعه‌ای که به مدرسه رسید، هر جامعه‌ای که بهترین فرزندان خود را برگزید و آنها را به مقام معلمی سپرد و گفت بهترین خروجی‌های من باید به آموزش فرزندان دیگران بپردازند، آن جامعه رشد کرده و در همه جای دنیا نیز این‌گونه بوده است.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش با بیان اینکه در یک سال و چند ماه اخیر، شاهد یک چرخش مهم در سطح کشور هستیم، گفت: رئیس‌جمهور به موضوع آموزش اهتمامی بسیار ویژه دارد و با این مسئله شبانه‌روز زندگی می‌کند. اخیرا جلسه بسیار محدودی با ایشان داشتیم. یکی از دوستان درباره جزئیات آموزش‌وپرورش از ایشان سؤال کرد. ایشان دقیقا این جمله را فرمودند:«من هر روز صبح با فکر دانش‌آموزان کشور از خواب برمی‌خیزم و روزی نیست که در اندیشه فرزندان این کشور، آموزش‌وپرورش و مدارس نباشم.»
وی ادامه داد: تعداد جلسات اختصاصی رئیس‌جمهور درباره آموزش‌وپرورش، که بسیاری از آنها حتی رسانه‌ای هم نشده، در سال گذشته به بیش از ۶۰ جلسه رسیده است و این جدای از حضور رئیس‌جمهور در مجامع مرتبط با آموزش‌وپرورش و مدارس است؛ مانند همین مدرسه البرز که تشریف آوردند و «پویش علمی» را مورد بازدید قرار دادند.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش اظهار کرد: این توجه دولت و رئیس‌جمهور نسبت به آموزش‌وپرورش مغتنم است و ما وظیفه داریم در این زمینه به همان اندازه که پیش از این تلاش کرده‌ایم، امروز نیز تلاش کنیم تا بتوانیم ارتقای همه‌جانبه‌ای را در سطح مدارس کشور رقم بزنیم.
وی به مصوبه زبان‌های خرجی شورای عالی آموزش و پرورش اشاره کرد و گفت: درباره زبان‌های خارجی، مصوبه‌ای در شورای عالی آموزش‌وپرورش داریم که بر اساس آن، زبان خارجی منحصر به زبان انگلیسی نیست.
امانی طهرانی ادامه داد: البته این موضوع برای دانش‌آموزان و مدارس یک «اجبار» نیست، بلکه یک «امکان» است. این امکان قابلیت تحقق از دو طریق دارد؛ در مورد برخی از زبان‌ها، بسته‌های آموزشی مستقلی وجود دارد که توسط سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تهیه شده است و دانش‌آموزان می‌توانند از آن بسته‌ها استفاده کنند. همچنین اگر مدارسی داوطلب داشته باشند که به‌جای زبان انگلیسی، زبان دیگری را انتخاب کنند، مصوبه شورا مانع آن نیست و می‌توانند این کار را انجام دهند.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش افزود: در کنار این، اگر یک دانش‌آموز به‌صورت فردی هم بخواهد زبان دیگری را انتخاب کند، طبق مقررات مصوب شورای عالی آموزش‌وپرورش، می‌تواند چنین کند؛ به این صورت که درس زبان خارجی خود را در سامانه‌های مجازی معرفی‌شده از سوی وزارت آموزش‌وپرورش بگذراند. آموزش او در آن سامانه‌ها به‌منزله آموزش رسمی پذیرفته می‌شود.
وی اظهار کرد: درباره تراکم دانش‌آموزی در کلاس‌های درس؛ شورای عالی آموزش‌وپرورش در این زمینه مصوبه دارد و در قانون برنامه هفتم توسعه نیز عدد مشخصی برای تراکم ذکر شده است. عدد تعیین‌شده در قانون برنامه هفتم حتی از عددی که در شورای عالی تایید شده بود، قدری بالاتر است؛ یعنی ترازم بالاتری را مجاز دانسته‌اند تا در شرایط فعلی، مدارس بسیار شلوغ یا بسیار خلوت نباشند.
محدودیت در فضای آموزشی، نیازمند حجم عظیمی از ساخت‌وساز است
امانی طهرانی گفت: همه ما می‌دانیم که کشور با محدودیت جدی در فضای آموزشی مواجه است و این محدودیت نیازمند حجم عظیمی از ساخت‌وساز است.
وی افزود: در قانون برنامه هفتم، ضریب سرانه فضای آموزشی شش و یک‌دهم مترمربع به ازای هر دانش‌آموز به تصویب رسیده است. برای رسیدن به این استاندارد، کشور باید حدود ۱۷ میلیون مترمربع فضای آموزشی جدید ایجاد کند. جهادی که از سال گذشته در زمینه مدرسه‌سازی آغاز شده، تلاشی قابل‌توجه بوده و شاخص ساخت فضاهای آموزشی را به‌صورت معناداری افزایش داده است.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش ادامه داد: اگر این روند ادامه پیدا کند، ان‌شاءالله می‌توانیم به عدد مقرر در قانون برنامه هفتم دست پیدا کنیم. این روند، همزمان خواهد شد با کاهش جمعیت دانش‌آموزی در مقطع ابتدایی. بنابراین امیدواریم که در سال‌های آینده تراکم کلاس‌های دوره ابتدایی کاهش یابد و به شاخص مصوب شورای عالی یا حداقل به معیار قانون برنامه نزدیک شویم.
وی تصریح کرد: کلاس‌های بسیار شلوغ باید به کلاس‌هایی با تراکم پایین‌تر تبدیل شوند و این وضعیت به‌ویژه در دوره ابتدایی قابل بهبود است. در چند سال آینده، قله جمعیتی دوره ابتدایی به دوره متوسطه منتقل خواهد شد؛ لذا در دوره متوسطه این مسئله با دشواری‌هایی همراه است.
امانی طهرانی اظهار کرد: از دهه ۶۰ باید اهتمام بیشتری به تامین فضای آموزشی می‌داشتیم، اما در عمل به‌جای افزایش فضای آموزشی به‌اندازه رشد جمعیت دانش‌آموزی، به شیوه «دوشیفته» روی آوردیم. ما دوشیفته بودن مدارس را مطلقا به نفع دانش‌آموزان نمی‌دانیم. دانش‌آموزی که بعدازظهرها به مدرسه می‌آید، در واقع از خاطرات صبحگاهی مدرسه محروم می‌شود و این از دست‌دادن خاطرات صبحگاهی، مسئله‌ای بسیار مهم است. اگر به گذشته خودمان برگردیم، همه ما از صبح‌های مدرسه رفتن، خاطراتی بسیار شیرین و جذاب داریم. وقتی دانش‌آموز را مجبور می‌کنیم بعدازظهر بیاید، تا ساعت ۱۰ یا ۱۱ می‌خوابد، معلوم نیست صبحانه می‌خورد یا نه؛ ظهر می‌آید، بعدازظهر هوا زود تاریک می‌شود و این برنامه با ساعت زیست‌شناختی بدن او سازگار نیست. تصمیم دوشیفته کردن مدارس، در آن زمان تصمیمی موقت بود؛ اما به‌هرحال گرفته شد و به‌مرور توسعه یافت.
وی افزود: اکنون باید نهضت جدید مدرسه‌سازی را به‌گونه‌ای ادامه دهیم که نیاز به فضای آموزشی به‌کلی برطرف شود و همه دانش‌آموزان کشور بتوانند صبح‌ها به مدرسه بیایند و حدود شش ساعت در مدرسه بمانند.
امانی طهرانی ادامه داد: مدرسه نباید فقط محل برگزاری کلاس درس باشد؛ مدرسه یک «زیست‌بوم تربیتی» است. مدرسه یعنی صبحگاه، یعنی نماز ظهر، یعنی ورزش، یعنی سرود، نمایش، کار گروهی، کارگاه و نمایشگاه؛ همه‌ی این‌ها بخشی از «زیست مدرسه‌ای» است که در اسناد بالادستی نیز تعریف شده است.
وی خطاب به اصحاب رسانه حاضر در نشست، گفت: امروز ظهر که در مدرسه البرز حضور داشتید، می‌توانستید ببینید که نمازخانه مدرسه مملو از دانش‌آموزان بود. من توفیق داشتم نماز را همراه با دانش‌آموزان اقامه کنم. تمامی امور نمازخانه به دست خود دانش‌آموزان اداره می‌شد؛ این یک موقعیت تربیتی رشددهنده است که نمی‌توان آن را با ساعت حضور کم در مدرسه جایگزین کرد. بر این اساس، معتقدم باید نهضت ساخت و تجهیز فضاهای آموزشی در کشور را جدی بگیریم. خیرین به این حرکت پیوسته‌اند و کمک‌های خود را به‌طور جدی افزایش داده‌اند.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش ادامه داد: دیروز خبری از رئیس جامعه خیرین دریافت کردم که حجم کمک‌های خیرین در سال جاری به ۲۲ هزار میلیارد تومان رسیده است. این رقم بسیار امیدوارکننده است، اما دیدگاه رئیس‌جمهور این نیست که با پول خیرین کار را پیش ببریم؛ ایشان می‌فرمایند که همه مردم باید در این عرصه وارد میدان شوند و بگویند «این کار مربوط به فرزند ماست، برای فرزندمان می‌خواهیم قدمی برداریم». اگر همه به میدان بیایند، فضا متفاوت خواهد شد.
وی اظهار کرد: خَیِّر آموزشی، موضوعی است که همه انسان‌ها به آن نیاز دارند؛ زیرا همه ما فرزند، نوه یا نسل آینده‌ای داریم که نیازمند آموزش است. حتی متمول‌ترین افراد هم در موضوع آموزش هم خَیِّر هستند و هم «نیازمند خَیِّر آموزشی»؛ چون آموزش، چرخه‌ای دوسویه است. امیدواریم این نهضت در کشور استمرار پیدا کند تا از فضای کم‌امکان دوشیفته فاصله بگیریم و تعداد مدارس دوشیفته به‌طور جدی کاهش یابد.
امانی طهرانی گفت: درباره مدارس دوشیفته می‌توان شیوه‌های جدیدی نیز در نظر گرفت؛ به‌گونه‌ای که عدالت بیشتری بین گروه‌های صبح و بعدازظهر برقرار شود. در وزارت آموزش‌وپرورش، برخی از این روش‌ها بر اساس تجربیات قبلی در حال بررسی مجدد است تا بتوانیم شکل عادلانه‌تری از توزیع زمان آموزشی برای همه دانش‌آموزان داشته باشیم.
نسخه عملیاتی سند تحول بنیادین در کانون مدرسه است
وی درباره آیین‌نامه اجرایی مدارس اظهار کرد: نسخه عملیاتی سند تحول بنیادین در کانون مدرسه است؛ یعنی «آیین‌نامه اجرایی مدارس» یکی از اسناد عملیاتی بسیار، بسیار مهم ما به شمار می‌آید. اگر از من بپرسند که «مدیر مدرسه قرار است فقط یک مصوبه را بخواند و با آن مدرسه را اداره کند، آن مصوبه چیست؟» می‌گویم: آیین‌نامه اجرایی مدارس. آیین‌نامه اجرایی مدارس نه‌تنها سند اداره مدرسه است، بلکه یک متن آموزشی محسوب می‌شود.
امانی طهرانی گفت: همکاران ما آیین‌نامه را صرفا با دید «قانون و مقررات» ننوشته‌اند؛ بلکه با دید یک انسان آگاه، ناصح و با تجربه، که می‌خواهد به دوست و همکار خود، به یک مدیر جوان بگوید: «آیین مدرسه‌داری چنین است.» از همین‌رو، عبارت‌بندی‌های آیین‌نامه اجرایی مدارس با فضای حقوقی و قانونی خشک فاصله دارد. دقیق‌تر بگوییم، آیین‌نامه اجرایی مدارس از جنسِ مدرسه است و با دیگر آیین‌نامه‌ها تفاوت دارد.
وی افزود: در آغاز آیین‌نامه اجرایی، فصل‌هایی آمده است که تبیین‌کننده نگاه ما به مدرسه، دانش‌آموز، آموزش و برنامه‌های رشددهنده است. درواقع خلاصه‌ای از کتاب قطور مبانی نظری سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، در مقدمه آیین‌نامه به‌شکلی فشرده و دقیق آمده است. پس از آن، فصل‌به‌فصل، دست مدیر را می‌گیرد و گام‌به‌گام او را همراهی می‌کند تا فضای یک مدرسه مطلوب را، به‌صورت بسیار عملیاتی و روشن، ترسیم کند.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش ادامه داد: ما در تدوین آیین‌نامه اجرایی کوشیده‌ایم زمینه‌های مدرسه‌محوری و اختیارات همراه با مسئولیت را فراهم کنیم. البته نمی‌گوییم در همه بخش‌ها صددرصد کامیاب بوده‌ایم؛ چراکه در پاره‌ای از قوانین، مواردی وجود دارد که همه می‌دانند با واقعیت مدرسه سازگار نیست. با این حال، فعلا این قوانین وجود دارند و ما نیز در حال اقدام برای اصلاح و رفع موانع قانونی هستیم. برای مثال، مدرسه نهادی دولتی است و تمامی تجهیزات آن؛ میز، صندلی، تخته و… متعلق به دولت است.
وی افزود: ممکن است در مدرسه، بخشی از این وسایل فرسوده شود. طبق قوانین مربوط به اموال دولتی، تنها بالاترین مقام دستگاه می‌تواند درباره اموال اسقاطی تصمیم بگیرد. وقتی این قانون به سطح مدرسه تسری می‌یابد، کار را بسیار دشوار می‌کند؛ تا جایی که گاه اتاق‌های مهم یا کلاس‌ها به انبار وسایل فرسوده تبدیل می‌شوند تا زمانی که یک اقدام کلان در سطح بالادست انجام گیرد.
امانی طهرانی گفت: ما در آیین‌نامه اجرایی مدارس پیشنهاد کرده‌ایم که مدیر مدرسه بتواند با ثبت رسمی اموال فرسوده و با اجازه شورای مدرسه، آن وسایل را بفروشد و درآمد حاصل را صرف بهبود فضای همان مدرسه کند. وقتی فرزندان‌مان را به مدیری می‌سپاریم، فرزندان‌مان بسیار مهم‌تر از چند میز و صندلی فرسوده‌اند. بنابراین این اعتماد را به مدیران خود داریم و همه قانون‌گذاران نیز به این معنا صحه می‌گذارند. البته می‌گویند در زمان تدوین قانون اموال دولتی، مقصود کل اموال کشور بوده است، نه اموال مدارس.
وی افزود: در لایحه تقویت مدارس دولتی که در مجلس در دست بررسی است، بندی پیش‌بینی کرده‌ایم که اختیار فوق را به مدیران مدارس بدهیم تا این مانع قانونی برطرف شود، اما پیشاپیش در آیین‌نامه اجرایی نیز آن را گنجاندیم؛ تنها قید کردیم که این موضوع ممکن است در برخی موارد با قوانین بالادستی نیازمند هماهنگی باشد. در بخش‌های دیگر هم بر اعتماد به مدرسه و افزایش اختیارات مدیران تاکید شده است.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش ادامه داد: برخی از فصل‌های آیین‌نامه اجرایی مدارس در واقع حکم یک «مانیفست» یا «برنامه عمل راهبردی» برای مدیران را دارند تا بتوانند فضاهای جدید و خلاقانه ایجاد کنند. خواهشم این است که به بخش مربوط به تشویق و تنبیه (به معنای آگاهی‌بخشی، نه تنبیه تنبیهی) توجه ویژه شود. این بخش به‌شکل فوق‌العاده آموزشی، کاربردی و نوین تدوین شده است.
وی با بیان اینکه آیین‌نامه اجرایی از افتخارات دوره طولانی فعالیت شورای عالی آموزش‌وپرورش است، گفت: آخرین نسخه ابلاغ‌شده به مدارس در تاریخ ۱ تیر ماه ۱۴۰۰ ارسال شد. پس از آن، نظرات تکمیلی و اصلاحی مدیران سراسر کشور به‌صورت نظام‌مند جمع‌آوری شد و مبنای بازنگری جدید قرار گرفت. امروز، خوشبختانه نسخه اصلاح‌شده آماده است. در نخستین جلسه آتی شورای عالی آموزش‌وپرورش، این موضوع در دستور کار قرار خواهد گرفت. دیروز نیز با وزیر آموزش و پرورش صحبت کردیم و مقرر شد که این مسئله دستور جلسه بعدی شورا باشد. ان‌شاءالله آیین‌نامه جدید به‌زودی به مدارس کشور ابلاغ خواهد شد.
مدارس مجازی و نسبت آن با سیاست رسمی آموزش حضوری
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش درباره مدارس مجازی ادامه داد: در خصوص مدارس مجازی و آموزش از راه دور، سیاست کلی و رسمی وزارت آموزش‌وپرورش و نظام آموزشی کشور بر آموزش حضوری استوار است؛ به این معنا که ما هر نوع تضعیف حضور دانش‌آموزان در مدرسه را «خلاف سیاست‌های کلی» و در واقع «خلاف قانون» می‌دانیم.
وی تصریح کرد: اصل بر این است که تمام دانش‌آموزان کشور در فضای مدارس حضور داشته باشند و آموزش خود را از این طریق دریافت کنند. بنابراین، تصویب اساس‌نامه مدارس مجازی به هیچ وجه به معنای تغییر سیاست آموزش حضوری نیست.
ضرورت مدارس مجازی برای گروه‌های خاص
امانی طهرانی گفت: در عین حال، در هر کشوری شرایط جغرافیایی، اقلیمی و انسانی متفاوت است. ممکن است گروهی از دانش‌آموزان به هر دلیلی امکان حضور در مدرسه حضوری را نداشته باشند؛ همچنین دانش‌آموزان ایرانیِ مقیم خارج از کشور نیز ممکن است علاقه‌مند به تحصیل در نظام آموزشی جمهوری اسلامی ایران باشند، اما طبیعی است که امکان استفاده حضوری از مدارس برای آنان فراهم نیست.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش افزود: از سوی دیگر، ممکن است گروهی از اتباع کشورهای دیگر، چه در داخل ایران و چه در خارج از کشور، مایل به استفاده از نظام آموزشی ما باشند. برای تمامی این گروه‌ها امکان بهره‌مندی از آموزش مجازی فراهم شده است.
وی افزود: اساس‌نامه مدارس مجازی با رعایت استانداردهای لازم تدوین گردیده و نظام آموزشیِ این مدارس همان نظام آموزشی رسمی کشور است. البته به‌تبع مجازی بودن، ممکن است با مرجعیت سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، تغییراتی در برنامه درسی هفتگی، نحوه اجرا یا بخشی از محتوا اعمال شود که مسئولیت این انطباق و متناسب‌سازی بر عهده آن سازمان است.
مدارس مجازی و بازماندگان از تحصیل
امانی طهرانی اظهار کرد: در مورد نسبت بین مدارس مجازی و بازماندگان از تحصیل، باید تاکید کنم که این دو موضوع کاملا یکسان نیستند. دلایل بازماندن از تحصیل بسیار متنوع است و بررسی‌های دقیقی توسط دو معاونت محترم آموزش ابتدایی و متوسطه صورت گرفته است. مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در این زمینه گزارشی ارزشمند منتشر کرده است. کاهش بازماندگان از تحصیل یکی از دغدغه‌های اصلی ماست و امروز هم اراده و هم عزم ملی برای کاهش این تعداد وجود دارد.
وی افزود: مطابق جدول ۲۰ فصل ۱۹ قانون برنامه هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران، شاخصی به‌نام ضریب امکان پوشش تحصیلی یا «دسترسی به آموزش برای همه» تعریف شده است. ایجاد مدارس مجازی یکی از راه‌های تحقق این هدف است تا بتوانیم برای هر دانش‌آموزی، در هر نقطه‌ای از کشور که به هر دلیل امکان حضور حضوری ندارد، فرصت آموزش فراهم کنیم.
افتخار به گستره آموزش در سراسر کشور
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش ادامه داد: به برکت نگاه توجه‌محور نظام نسبت به آموزش، امروز حدود ۵۰۰ کلاس درس در کشور وجود دارد که فقط یک معلم و یک دانش‌آموز دارند. یعنی ما برای آموزش حتی یک دانش‌آموز نیز هزینه می‌کنیم تا هیچ فردی از تعلیم محروم نماند. همچنین حدود ۵۰۰۰ کلاس بسیار کم‌جمعیت در کشور دایر است. این آمارها، نشانه‌ای افتخارآمیز از اهتمام ملی به آموزش همگانی است؛ هرچند در برخی مناطق، همین مسئله موجب چالش در تأمین نیروی انسانی می‌شود، اما هیچ‌کس نگفته است که باید این دانش‌آموزان را محروم کنیم. به هر حال، مدارس مجازی یکی از ابزارهای جبران محدودیت‌ها هستند؛ اما همان‌گونه که پیش‌تر عرض کردم، سیاست کلان ما حرکت به سمت مجازی‌سازی نیست.
وی اظهار کرد: دانش‌آموزان حق دارند که در محیط اجتماعی رشد کنند، ارتباط بگیرند، تربیت جسمی، روانی، روحی و اجتماعی آنها در تعامل‌های حضوری شکل بگیرد. مدرسه باید زیست‌گاه تربیتی فعال باشد، نه اینکه دانش‌آموز با گوشی در خانه بماند و احساس تنهایی کند.
حمایت از دانش‌آموزان کم‌توان مالی
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش افزود: در مورد تدارکات مربوط به مدارس مجازی برای اقشار کم‌برخوردار، در خود مصوبه تصریح شده است که دانش‌آموزانی که مشمول استفاده از مدارس مجازی می‌شوند، باید ابزار آموزشی مورد نیازشان نیز در اختیارشان قرار گیرد.
وی به سند تحول بنیادین اشاره کرد و گفت: درباره سند تحول بنیادین و اجرای آن، من پیش از عضویت در شورای عالی آموزش‌وپرورش، سال‌ها مولف و مدیرکل دفتر تألیف کتاب‌های درسی بودم. به همین دلیل، با این فضا زیسته‌ام و رشد کرده‌ام و در دولت‌های متعدد در این مسیر فعالیت داشته‌ام.
امانی طهرانی افزود: معتقدم از روزی که سند تحول بنیادین تصویب شد، تمام مسئولان آموزش و پرورش نسبت به آن اهتمام داشته‌اند و هیچ وزیری در این دوره‌ها نسبت به اجرای سند بی‌تفاوت نبوده است. با این حال، سندی که برای آموزش و پرورش کشور ترسیم شده، با وضع موجود فاصله قابل توجهی دارد. پیمودن این مسیر، نیازمند گذر زمان و پیشرفت تدریجی است.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش ادامه داد: تاکیدهای مکرر مقام معظم رهبری بر پشتیبانی از سند تحول و اهتمام رسانه‌ها سبب شده است که امروز سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، شاید مشهورترین سند ملی کشور باشد. نام این سند به گوش همه رسیده است؛ دانش‌آموزان، والدین، همکاران فرهنگی و حتی عموم مردم از وجود آن آگاهند؛ در حالی‌که بسیاری از اسناد ملی دیگر چنین شناخته‌شدگی ندارند. این خود مزیتی بزرگ برای سند تحول است.
نقشه راه اجرایی سند
امانی طهرانی گفت: در یک سال و نیم گذشته، نقشه راه اجرای سند تحول بنیادین تدوین و به مجموعه‌ای از پروژه‌های مشخص تبدیل شده است. این پروژه‌ها دارای اهداف، محصولات، شاخص‌های ارزیابی و زمان‌بندی دقیق‌اند. پروژه‌ها بین معاونان وزیر و روسای سازمان‌ها بر اساس ماموریت تقسیم شده و جلسات هفتگی پیگیری آن به‌طور مستمر برقرار است.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش ادامه داد: ابلاغ رسمی پروژه‌ها در تیرماه ۱۴۰۳ انجام شد. البته در مقطع آغاز دولت جدید، مدتی تأخیر طبیعی به‌دلیل تغییر مدیران رخ داد؛ اما پس از استقرار کامل مسئولان، کمیته‌های اجرایی شکل گرفت و همه گام‌های لازم برای اجرای پروژه‌ها به تصویب رسید. اکنون نیز جلسات پایش پروژه‌ها در حال برگزاری است.
وی تصریح کرد: تمام پروژه‌ها در سامانه برنامه‌ریزی وزارت آموزش‌وپرورش ثبت و رصد می‌شوند؛ سامانه‌ای که برنامه و بودجه بر اساس آن کنترل می‌شود. برخی پروژه‌ها تا «کانون مدرسه» پیش می‌روند. من به‌جای واژه «کف مدرسه»، تاکید دارم از عبارت «کانون مدرسه» استفاده کنیم؛ چراکه حاکی از احترام و بیانگر همان نگاهی است که سند تحول دارد: مدرسه، کانون تربیتی محله است.
امانی طهرانی افزود: گزارش پایان سال جاری از روند اجرای پروژه‌ها در بهمن‌ماه تهیه و میزان پیشرفت آنها طبق فصل چهارم نقشه راه، به اطلاع عموم مردم خواهد رسید. دو چالش اصلی ما همچنان پابرجاست؛ چالش مالی، و چالش نیروی انسانی. در زمینه مالی، مسئله‌ی اساسی این است که چقدر برای هر دانش‌آموز هزینه می‌کنیم. در سطح جهانی نیز سهم آموزش‌وپرورش از بودجه عمومی کشورها شاخصی کلیدی است.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش ادامه داد: می‌دانیم که کشور با محدودیت‌های اقتصادی روبه‌روست، اما وقتی از «آموزش‌وپرورش تراز انقلاب» سخن می‌گوییم، باید این تراز در همه عرصه‌ها دیده شود؛ فضای آموزشی، امکانات، فناوری و البته معیشت معلمان. معیشت معلمان بخش مهمی از این معادله است. باید اذعان کرد که در یک سال و نیم اخیر، وضعیت مالی آموزش‌وپرورش نسبت به گذشته بهبود محسوسی داشته است. برای نخستین بار سال مالی بدون بدهی پشت سر گذاشته شد و حقوق و حق‌التدریس‌ها به‌موقع پرداخت شد. این موارد شاید از نگاه مردم طبیعی جلوه کند، اما برای ما که سال‌ها با تاخیرها و مشکلات پرداخت روبه‌رو بودیم، تحولی مثبت است.
وی افزود: امروز سازمان برنامه و بودجه، سازمان اداری و استخدامی و مجلس، همه تعامل و همراهی موثری با آموزش‌وپرورش دارند. با این حال، هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله داریم. باید به سطحی برسیم که حدود ۱۵ درصد از بودجه عمومی کشور به آموزش‌وپرورش اختصاص یابد؛ در حالی‌که سند تحول بر ۲۰ درصد تاکید دارد. اگر به‌طور پیوسته و نه مقطعی، در بازه ۱۰ تا ۱۵ ساله به این سمت حرکت کنیم، آثار آن در کیفیت آموزشی، بهره‌وری و اثربخشی به‌روشنی نمایان خواهد شد.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش ادامه داد: چالش دوم، نیروی انسانی است. در طول حدود ۴۰ سال گذشته، به‌دلیل مشکلات معیشتی و کم‌جاذبه شدن شغل معلمی، رتبه‌های برتر کنکور (از رتبه‌های ۱ تا ۳۰۰۰ و حتی تا ۱۰ هزار) به‌ندرت وارد حوزه آموزش‌وپرورش شده‌اند. وقتی نخبگان کشور وارد نظام تعلیم و تربیت نشوند، سیستم آسیب می‌بیند. توان ملی باید متوازن بین بخش‌های مختلف، از آموزش‌وپرورش گرفته تا بهداشت، مهندسی و علوم پایه توزیع شود.
امانی طهرانی گفت: در سال‌های اخیر، ورودی‌های دانشگاه فرهنگیان از نظر رتبه علمی ارتقا یافته‌اند. امروز اقبال به معلمی بیش از گذشته است؛ چه از سر علاقه واقعی به تربیت، چه به دلیل ثبات شغلی، در هر صورت، این روند در حال بهبود است. دو چالش عمده ما تامین پایدار مالی و تقویت منابع انسانی هستند. اگر این دو مسئله به‌صورت ساختاری و مستمر حل شوند، سایر شاخص‌ها از جمله کیفیت آموزش، بهره‌وری و اثربخشی، به‌طور طبیعی بهبود خواهند یافت.
ورود هوش مصنوعی به عرصه تعلیم‌وتربیت
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش درباره هوش مصنوعی و کاربرد آن در آموزش گفت: هوش مصنوعی همه عرصه‌های زندگی ما را تحت تاثیر قرار داده است؛ از جمله حوزه آموزش. در این زمینه، موضع ما این است که باید بهره‌مندی کامل از این ابزارها را در جهت تربیت ساحتی انسان دنبال کنیم. به همین دلیل، این زیست‌بوم فناورانه را در ترمیم سند تحول بنیادین به‌طور جدی وارد کرده‌ایم.
وی ادامه داد: اگر امروز بپرسید که تفاوت سند ترمیم‌یافته با نسخه قبلی چیست، پاسخ روشن است؛ در سند جدید، «زیست‌بوم دوم آموزش» به‌طور جدی لحاظ شده و جلوه‌های متعددی برای تحقق آن پیش‌بینی شده است.
توانمندسازی معلمان برای بهره‌گیری از فناوری
امانی طهرانی ادامه داد: برای آنکه این تحول به ثمر بنشیند، باید توانمندسازی معلمان در حوزه فناوری اتفاق بیفتد تا معلمان بتوانند از ابزارهای نوین در جریان آموزش بهره ببرند. آموزش‌های تابستان امسال، به‌ویژه در دوره دوم متوسطه، معطوف به همین گفتمان به‌کارگیری فناوری و «سفر یادگیری فناورانه» بود. خوشبختانه بسیاری از معلمان امروز در طراحی آموزشی خود از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند.
وی افزود: در نشستی که اخیرا در استان خراسان رضوی با جمعی از معلمان و مدرسان دوره متوسطه داشتیم، یکی از همکاران که در زمینه هوش مصنوعی فعالیت جدی داشته‌اند، با گروهی از معلمان حاضر، آزمونی برگزار کردند تا میزان آشنایی و کاربرد آنها از ابزارهای هوش مصنوعی سنجیده شود. نتایج این جلسه برای من بسیار جذاب و امیدبخش بود. سطح آگاهی معلمان کشور از این حوزه بسیار فراتر از تصورات ما است. البته ممکن است هنوز همه وارد این عرصه نشده باشند، اما گروه فعالی که داوطلبانه و با توانایی شخصی، از طریق شبکه‌های اجتماعی خود اقدام کرده‌اند، بسیار قابل توجه‌اند.
رشدنمایی معلمان در بهره‌گیری از فناوری
امانی طهرانی با بیان اینکه واقعیت این است که معلمان ما در زمینه استفاده از فناوری‌های آموزشی، رشدنمایی داشته‌اند، دارند و خواهند داشت، گفت: به ندرت در جلسه‌ای حاضر می‌شوم که معلمان خودشان دو یا سه ابزار فناورانه موثر را به همکارانشان معرفی نکنند. به‌عنوان نمونه، پنج‌شنبه گذشته، در اجلاس رونمایی از کتاب «خاطره‌های آسمانی»، که شامل خاطرات بسیار تاثیرگذار معلمان کشور است، یکی از معلمان هنگام سخنرانی اعلام کرد که در تدوین مطالبش از یکی از ابزارهای هوش مصنوعی استفاده کرده است.
وی افزود: همین نمونه‌ها نشان می‌دهد که فرهنگ استفاده خلاقانه از هوش مصنوعی در میان معلمان در حال گسترش است. به‌زودی، پیشرو بودن آموزش‌وپرورش در این زمینه حتی برای مجامع دانشگاهی نیز مشهود خواهد شد.
امانی طهرانی تصریح کرد: معلمان در به‌کارگیری و آگاهی از ابزارهای هوش مصنوعی، دقیقا همانند دوران کرونا، جهش بزرگی را تجربه می‌کنند. در آن دوران، معلمانی که ابتدا هیچ ابزاری نمی‌شناختند، چرخ آموزش را گرداندند و چراغ تعلیم را روشن نگه داشتند. این‌بار نیز همان روحیه جهادی در حال تکرار است.
لایه‌های استفاده از هوش مصنوعی و نگاه اقتصادی آینده‌نگر
وی با بیان اینکه استفاده از هوش مصنوعی در آموزش را می‌توان چند لایه دانست، اظهار کرد: در لایه نخست، ما بهره‌برداریم و از این ابزارها به‌صورت جدی استفاده می‌کنیم. در لایه دوم، نگاه ما به هوش مصنوعی به‌عنوان منبع عظیم ثروت در جهان آینده است.
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش ادامه داد: هوش و استعداد ایرانی، به‌ویژه توانمندی برجسته دانش‌آموزان در زمینه نرم‌افزار، ریاضیات و الگوریتم، این قابلیت را دارد که ما را در بازار فناوری جهانی صاحب جایگاه کند. بی‌راه نیست اگر بگوییم هوش مصنوعی، نفت آینده ما است. از این رو باید دانش‌آموزان را به سمت این حوزه راهبردی ترغیب کنیم.
رویدادهای ملی و حمایت از استعدادهای فناورانه
وی افزود: در این راستا، رویدادهای متعددی در سطح کشور برگزار می‌شود. از همه همکاران، والدین و دانش‌آموزان دعوت می‌کنم اگر در خود یا فرزندشان استعدادی در زمینه‌های برنامه‌نویسی، الگوریتم، ریاضیات، هندسه یا تفکر رایانشی می‌بینند، حتما به این رویدادها بپیوندند. این رویدادها نه هزینه‌ای دارند، نه مانعی برای شرکت‌کنندگان. حتی جوایزی هم در نظر گرفته شده و فرصت‌های یادگیری فراوانی فراهم است.
امانی طهرانی ادامه داد: بخش عمده برگزاری این رویدادها را نهادهای خصوصی بر عهده دارند و ما (وزارت آموزش‌وپرورش، معاونت علمی ریاست‌جمهوری و دانشگاه‌ها) از آنها حمایت می‌کنیم. از جمله این برنامه‌ها می‌توان به رویداد «کیبورد»، آکادمی اول، و «رویداد ایران دیجیتال» اشاره کرد که در سال‌های اخیر با کیفیت بهتری برگزار می‌شوند. در نتیجه، استعدادهای شگفت‌انگیزی از میان دانش‌آموزان در حال رشد است.
دعوت به آینده‌نگری و پیشگیری از شکاف فناوری
امانی طهرانی گفت: امروز فراخوانی ملی داریم برای همه نوجوانان و جوانانی که علاقه و توانایی در حوزه‌ی هوش مصنوعی و فناوری‌های دیجیتال دارند. آینده علمی و اقتصادی کشور در همین مسیر رقم خواهد خورد. ما در ایران موظفیم برای پیشگیری از شکاف فناوری میان خود و سایر کشورها، برنامه‌ریزی دقیق و پیوسته انجام دهیم.
وی افزود: در دولت، معاونت علمی ریاست‌جمهوری سکاندار سیاست‌گذاری در این زمینه است و همه نهادهای مرتبط، از جمله دانشگاه‌ها، مدارس و مراکز پژوهشی، به‌طور هم‌افزا در حال فعالیت‌اند. در بخش دانش‌آموزی نیز اقدامات مهمی در جریان است که نویدبخش آینده‌ای روشن است.
اقدامات در دوره ابتدایی و متوسطه
دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش ادامه داد: در دوره ابتدایی، از زمان مسئولیت خانم رضوان حکیم‌زاده به‌عنوان معاون آموزش ابتدایی، برنامه‌ای برای پرورش توانایی‌های تفکر رایانشی در این مقطع آغاز شد. در ادامه، امسال نیز سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی کتابی درباره «آشنایی با هوش مصنوعی» برای دوره دوم متوسطه منتشر کرده است. این کتاب از نظر طراحی و محتوا اثری آموزنده، جذاب و خوش‌خوان است و به همه علاقه‌مندان توصیه می‌کنم حتما آن را مطالعه کنند.
وی اظهار کرد: هوش مصنوعی دیگر صرفا یک ابزار فناورانه نیست؛ بلکه بخشی از آینده تربیت و اقتصاد کشور است. اگر این ظرفیت به‌درستی در نظام آموزشی نهادینه شود، هم کیفیت آموزش ارتقا پیدا می‌کند و هم فرصت‌های نوینی برای رشد و عدالت آموزشی فراهم خواهد شد.